Sai dai, wani abin mamaki shi ne yadda mutane ke alaƙanta ciwon gaɓɓai musamman ciwon gwiwa da yawan cin jan nama. Wannan ya sa da zarar mutum ya fara ƙorafin ciwon gwiwa sai ka ji an ce masa "ka rage cin jan nama".

To ko ya lamarin yake?

Da farko dai, ya kamata mu fahimci cewa ciwon gwiwa iri-iri ne kuma kowanne na da sababinsa. Saboda haka, ba abu guda ne ke kawo duk ire-iren ciwon gwiwa ba. 

Ire-iren cutukan gaɓɓai da ke iya janyo ciwon gwiwa sun haɗa da:

1) Amosanin gaɓa: Amosanin gaɓa, wato 'osteoarthritis' a turance, ciwon gaɓa ne sakamakon zaizayewar gurunguntsin gaɓa yau da gobe, musamman a gaɓɓai maɗauka nauyin jiki kamar gwiwar ƙafa ko gaɓar ƙugu.

2) Sanyin ƙashin gaɓa, wato 'rheumatoid arthritis' a turance. Sai dai, sanyin ƙashin gaɓa ya fi shafar ƙananun gaɓɓai kamar gaɓɓan yatsun hannu da ƙafa.

3) Ciwon gaɓa na shigar ƙwayar cuta cikin gaɓa ko jiki, wato 'septic arthritis' a turance. Irin wannan ciwo na iya kama kowace gaɓa idan ƙwayar cuta kamar bakteriya ta kama jiki gaba ɗaya ko kuma wata gaɓa guda.

4) Ciwon gawut, wato 'gout arthritis' a turance, ciwon gaɓa ne da ke faruwa sakamakon taruwar gishirin "urate" a cikin gaɓa. 

5. Ciwon gaɓa na bugu/rauni: Irin wannan ciwon gaɓa na faruwa musamman ga masu wasannin tsalle-tsalle da guje-guje kamar 'yan wasan ƙwallon ƙafa da dai sauransu. Misali, sakamakon lahani ko bugu ga gurunguntsin gaɓa ko gammon gwiwa (meniscal tear). Ko kuma yayin da haɗarin abun-hawa ya ritsa da mutum kuma ya samu karaya a kan gaɓa, wannan na iya lalata muhimman sassan kariya da ke cikin gaɓar har ya haifar da ciwon gwiwa.

To ko wanne irin ciwon gwiwa ne ke da alaƙa da cin jan nama?

Daga cikin ire-iren cutukan gaɓa da ke janyo ciwon gaɓa wanda ake alaƙantawa da yawan cin jan nama shi ne ciwon gawut, wato "gout athritis" kamar yadda muka ambata a sama.

Yadda ciwon gawut ke faruwa

A al'adance, jikin mutum na samar da sinadarin 'purines',  yayin da jiki ya narka wannan sinadari zai haifar da wani sinadari da ake cewa 'uric acid'. Sinadarin 'uric acid' zai narke ya bi jini sannan ƙoda ta tace shi zuwa cikin fitsari.

Amma duk lokacin da jiki ya samar da sinadarin 'purines' da yawa saboda yawan cin nau'in abinci/abinsha da ke ɗauke da sinadarin 'purines' ko kuma yayin da ƙoda ta gaza tace sinadarin 'uric acid' zuwa cikin fitsari, wannan zai haifar da taruwar sinadarin 'uric acid' a cikin jini fiye da ƙima.

Haka nan, taruwar sinadarin 'uric acid' a cikin jini fiye da ƙima zai sa ya riƙa duddunƙulewa har ya zama gishirin "urate". Wannan gishiri na 'urate' shi ne ke taruwa a cikin gaɓɓai ya haifar da ciwon gawut wanda ke haddasa matsanancin ciwo, kumburi da rirriƙewar gaɓɓai.

Bugu da ƙari, akwai nau'o'in abinci/abinsha daban-daban da muke ci yau da gobe waɗanda ke maƙare da sinadarin 'purines' a ciki. Kuma cin irin waɗannan abinci/abinsha fiye da ƙima na iya kawo hauhawar sinadarin 'uric acid' a cikin jini wanda kuma daga ƙarshe na iya haifar da ciwon gawut.

Daga cikin abinci/abinsha da ke ɗauke da sinadarin 'purines' akwai:

1. Jan nama, kamar naman saniya, rago

2. Naman kayan ciki, kamar hanta, ƙoda, matsarmama

3. Naman ruwa, kamar jatan lande (shrimp), kifi sadin (sardines), 'lobster', 'mussels', 'anchovies'

4. Barasa/giya, abinci/abinsha da ke ɗauke da siga nau'in 'fructose' kamar lemukan roba, askirim (ice cream), alawar cakulet da sauransu.

Har wa yau, ganyayyaki kamar alayyahu (spinach) da shekan ɓera (asparagus) na ɗauke da sinadarin 'purines' sosai, sai dai bincike ya tabbatar da cewa sinadarin 'purines' da ke cikin alayyahu da shekan ɓera ba ya janyo hauhawar sinadarin 'uric acid' a cikin jini. Saboda haka, ba su shiga jerin abubuwan da mai ciwon gawut zai ƙaurace wa ba.

Yaushe za a fara ƙaurace wa waɗannan abinci/abinsha da aka lissafa?

Za a fara bayar da tazara ko ƙaurace wa cin irin waɗannan nau'o'in abinci/abinsha ne da zarar likita ya tabbatar cewa mutum na fama ciwon gawut.

Amma mutum zai iya ci gaba da cin waɗannan nau'o'in abinci/abinsha matuƙar ba a tabbatar yana da ciwon gawut ba ko kuma babu ƙorafin ciwo ko kumburin gaɓɓai a jikinsa. Sai dai, a har kullum mafi kyawun lamari shi ne tsaka-tsaki.

To ya za a gane ciwon gwiwa daga ciwon gawut ne?

Ana gane ciwon gwiwa na da alaƙa da ciwon gawut idan aka samu alamun ciwo, kumburi, rirriƙewar gaɓɓai a sauran gaɓɓan jiki musamman gaɓar babban yatsan ƙafa.

Bayan duba waɗannan alamu, likita zai nemi a gwada jinin mutum don duba ƙimar sinadarin 'uric acid' a cikin jini. Za a gane ciwon gawut ne idan sakamakon gwajin ya nuna sinadarin 'uric acid' ya hau fiye da ƙima a cikin jini.

Daga nan kuma sai likita ya bayar da magungunan da za su temaka wajen daidaita sinadarin 'uric acid' a cikin jini.

Sannan a gayyaci likitan fisiyo (physiotherapist) don ci gaba da lura da matsalolin ciwon gaɓɓai, kumburi da rirriƙewar gaɓɓai. Likitan fisiyo zai yi duk mai yiwuwa wajen magance waɗannan matsaloli don mutum ya ci gaba da rayuwarsa cikin karsashi da walwala. Domin shan maganin kawai ba tare da ganin likitan fisiyo ba na da haɗarin kassarewar aikin gaɓɓai, wato nakasa.

Alamomin ciwon gawut 

Daga cikin alamomin sun haɗa da:

1. Matsanancin ciwon gaɓɓai; ciwon na iya kama kowace gaɓa saɓanin zaton cewa iya gwiwar ƙafa ciwon gawut ke kamawa kawai.

2. Kumburin gaɓɓai, jin ciwo idan aka taɓa/matsa gaɓar da ta kamu, sannan bayan gaɓɓan sun kumbura, za su yi ja kuma.

3. Rirriƙewar gaɓɓai yayin hutu da kuma yayin ayyukan yau da kullum.

4. Idan ciwon gawut ya ta'azzara, za a iya ganin bayyanar bulli, wato kamar taruwar ruwa a ƙarƙashin fata a gefen gaɓɓan, kamar gaɓɓan gwiwar hannu, idon sawu da sauran sassa.

Abubuwan da ke ƙara haɗarin kamuwa da ciwon gawut sun haɗa da:

1. Abinci/abinsha da ke ci/abinsha da ke maƙare da sinadarin 'purines'  [duba jerinsu a sama].

2. Ƙiba/teɓa: Jikin mai ƙiba na samar ya sinadarin ''uric acid' da yawa kuma ƙoda kan sha wahalar tace sinadarin zuwa cikin fitsari.

3. Sanannun cutukan jiki: Ga duk wanda ya san yana fama da wasu cutuka kamar hawan jinin da ba a shawo kansa ba, ciwon siga, ciwon ƙoda da sauransu, to yana da haɗarin kamuwa daga ciwon gawut.

4. Jinsi: Maza sun fi kamuwa da ciwon gawut fiye da mata. Maza kan kamu da ciwon gawut tsakanin shekara 30 zuwa 50, yayin da mata kuma kan sami jinkirin samun alamun ciwon gawut har sai bayan sun daina haila.

5. Samun ciwon gawut a dangi: Samun mai ciwon gawut a cikin dangi na nuni da cewa wani a dangin na da haɗarin samun ciwon.

Daga ƙarshe, ina fatan mun gane ire-iren ciwon gaɓa da sabubansu, sannan mun gane alaƙar cin jan nama da ciwon gwiwa, kuma mun gane cewa ba kowane irin ciwon gwiwa ne ke da alaƙa da cin jan nama ba.

Duba da haka, da zarar ka fara fuskantar alamun da muka ambata, tuntuɓi likitan fisiyo a asibiti mafi kusa da kai don duba ka.

©Physiotherapy Hausa